De daltonwerkwijze is gebaseerd op ideeën van de Amerikaanse Helen Parkhurst. Als leerkracht werd zij geconfronteerd met een school van veertig leerlingen verdeeld over acht leerjaren. Realiserend dat een klassikale manier van lesgeven niet mogelijk was koos Parkhurst voor een andere aanpak; Door afspraken te maken met leerlingen en hun eigen verantwoordelijkheid te ondersteunen, kon het traditionele lesgeven tot een minimum worden beperkt. In de plaats daarvan kwam ruimte voor zelfstudie. Later werden deze ideeën aangepast en toegepast in de State Highschool in Dalton om de efficiency van het onderwijs te verhogen. Naar deze plaats is het daltononderwijs vernoemd. Daltonprincipes Helen Parkhurst kwam tot de volgende drie daltonprincipes:
- Vrijheid en verantwoordelijkheid
- Zelfstandigheid
- Samenwerken
Sinds het schooljaar 2012-2013 zijn door de Nederlandse Dalton Vereniging (NDV) de volgende drie principes toegevoegd:
- Effectiviteit en doelmatigheid
- Reflectie
- Borging
Kenmerkend voor het daltononderwijs is dat het zich steeds aanpast aan de veranderende eisen en verwachtingen van de samenleving. De kernwaarden blijven overeind, maar hebben door de jaren heen andere accenten gekregen.
De Daltondriehoek
Veel daltonscholen hanteren ´de daltondriehoek´ van de Nederlandse Dalton Vereniging. Deze driehoek heeft als kernonderwerp: vertrouwen. Vanuit wederzijds vertrouwen kunnen zowel leerlingen als leerkrachten verantwoordelijkheid dragen en verantwoording afleggen. Dit gegeven vormt de basis voor het werken aan de zes kernwaarden: vrijheid in gebondenheid, zelfstandigheid, samenwerken, effectiviteit en doelmatigheid, reflectie en borging. De zes kernwaarden vormen een samenhangend geheel en overlappen elkaar in de praktijk.